Асн. аспекты апісання сінтаксісу: структурны, камунікац., функцыян., семантычны, структурна-семант., прагматычны, стыліст.

Сказ - адзінка шматаспектная, і існуе мноства сінтакс. тэорый, што з розных бакоў асвятляюць яго арганізацыю.

У русісім мовазнаўстве ідэю пра «партытурную» будову сказа яшчэ ў 1935 г. выказаў У. Р. Адмоні. Ён вылучаў сем аспектаў сказа: логіка-граматычны, мадальны, паўнаты скаіш, месца сказа ў разгорнутым маўленні, аспект пазнавальнай устаноўкі моўцы, камунікацыйнай задачы сказа, ступень яго эмацыянальнасці.

Базай для лагічн. А.ёсць вытлумачэнне суадносінаў мыслення і мовы, і менавіта з лагічным тэрмінам «прэдыкат» звязана асн. прымета сказа / выказвання - прэдыкатыўнасць. Прадметам структурн. А.сказаёсць адлюстраванне с-мы сінтакс. сувязяў у выказванні. Прадметам функцыянальн. – хар-ка яго кампанентаў-складнікаў з п. гл. іх фунцыянальн. прызначанасці; прадметам семант. - вызначэнне агульнатыпавой семантыкі сказа і яе арганізацыі; камунікац. А.даследуе актуальнае чляненне, сродкі актуалізацыі інфармацыйнага цэнтра выказвання.

Вылучэнне ўсіх гэтых аспектаў досыць умоўнае (бо аб'ект даследавання - адзін і той жа), але неабходнае для таго, каб больш дэталёва разгледзець любую сінтакс. адзінку не толькі ў плане яе формы, але і зместу, і функцый, і камунікац. інтэнцый моўцы ці таго, хто піша. Так, фраза з верша Янкі Купалы Не сядзіцца ў хаце хлопчыку малому, з п.гл. структурнага сінтаксісу, аднасаст. развіты сказ, гал. член якога ў форме безасабовага дзеяслова не сядзіцца пашыраны ўскосным дапаўненнем хлопчыку і акалічнасцю месца ў хаце; з п. гл. семант. сінтаксісу - гэта суб'ектны сказ, семант. суб'ектам якога з'яўл. рэцыпіент хлопчыку, а семант. прэдыкат перадае тыпавое значэнне 'мімавольны стан суб'екта' з лакалізацыяй месца ў хаце; з п. гл. камунікац. сінтаксісу, відавочны інверсійны парадак слоў (не сядзіцца хлопчыку, хлопчыку малому), дзе рэма папярэднічае тэме, што дазваляе актуалізаваць як стан, так і ўзрост дзіцяці праз парадак размяшчэння кампанентаў выказвання, лагічны націск і інтанацыю.

6. Паняцце нац. сінтаксічн. ідыяматыкі (канцэпцыя А.Я. Міхневіча).

Спецыфіка канкрэтнай мовы не зводзіцца да асаблівасцей фанетыкі і граматыкі. Нац. мова – вынік шматстагоддзевага развіцця, таму ў ёй адлюстроўваецца жыццёвы ўклад, гісторыя, псіх. склад народа і разуменне гэтага аспекту – вельмі істотнае.

Пад ідыягматычнасцю А.Я. Міхневіч разумее ўласцівае толькі дадзенай мове чляненне яе семант. прасторы, адлюстраванае ў структурнай спецыфічнасці моўных адзінак розных узроўняў і тыпаў сінтагмат. пабудоў. Най> выразна ідыяматыка адлюстроўваецца ва ўстойлівых лексічных спалучэннях. Аднак фразеалагізмамі не ахопліваецца моўная ідыяматыка, якая можа быць выяўлена на ўсіх узроўнях сістэмна-структурнай арганізацыі мовы ў дынаміцы маўлення і ў выніку ў тэкстах.

На сінтакс. узроўні сінтагмат. ідыяматыка выяўляецца: 1. у спецыфічным для дадзенай мовы кіраванні (тапіць у печы); 2. у розных сэнсах і прызначэннях, побытавых рэпліках (калі ласка, як дуж-здароў?); 3. ва ўстойлівых параўнальных зваротах (жывуць як вянкі плятуць – дружна); 4. у фраземах (сам насам, як марка па пеклі); 5. прыказкі і прымаўкі; 6. устойлівыя аўтарскія выслоўі (афарызмы, перыфразы, тосты, хіязмы і інш.).

У лінгвіст. плане яны хар-юцца ўстойлівасцю, узнаўляльнасцю ў маўленні, стыліст. афарбаванасцю, пэўнай сітуацыйна-маўленчай сэнсавай і фармальнай варыятыўнасцю.

Сінтаксічн. ідыёмы (ад грэч. idiōma – своеасабл. выраз) – простыя ці складаныя канструкцыі, агульнае сінтаксічн. значэнне якіх не вынікае з суммы значэнняў формаў і ўласцівых ім сінт. адносінаў. Напр., дзіва што, авохці мне, што за людзі, ну і дапамагла. Ідыяматычнасць такіх канструкцый заснавана на разбурэнні жывых сінт. сувязей паміж словамі. Семант. непадзеленасць хар-ца ўсім фраземам, а сінт. непадзеленасць для фразем неабавязковая. Сінтаксічна непадзельныя канструкцыі могуць арганізоўвацца на пэўных мадэлях.

Сінтаксічныя фраземы – заўсёды неаднакампанентныя структуры: у дачыненні да руск. мовы яны былі грунтоўна апісаны ў “Русской грамматіке” 1982 г.

Структура такой фраземы: пастаянны кампанент, які фіксуецца непасрэдна і застаецца нязменным + пераменны, які падаецца праз грамат. форму і ў маўленні запаўняецца канкрэтнымі лексемамі ў залежнасці ад зместу. У схему могуць уключацца факультатыўныя эл-ты: Якія мы + прым.; таксама мне + прым. + наз. (якія мы і таксама мне – статычны кампанент).

Спецыфіка т. зв. сінтаксічнага фразеалагізма заключ. ў тым, што “гэта сінтакс. адзінка не аднаўляецца, як напр. лексічны фразеалагізм, а будуецца”. Але будуецца не падпарадкоўваючыся сінтакс. законам пабудовы сказа і фарміравання яго значэння, бо ў іх адсутнічае прэдыкатыўны цэнтр і яго пашыральнікі. У такіх выказваннях (эмацыйных) адлюстроўваецца не сама дэнатыўная сітуацыя, а толькі яе ўспрыманне чал-ка – пэўная эмацыйная рэакцыя.

Поиск по сайту: