Паняцце сказа. Дыферэнцыяльныя прыметы сказа. Прэдыкатыўнасць і яе субкатэгорыі.

Сказ – асн. сінтакс. адзінка, сродак фармірав. выражэння і паведамлення думак, эмоцый, волевыяўлення. У сказе спалуч. функцыі камунікат (паведамленне інфы) і прагмат. (уздзеяння)_. Адначасова сказ называе сітуацыю ці падзею, а тым самым выконвае намінат Ф.

Сказ – складаная адзінка, у якой узаемадзейнічаюць агульнае і асобнае, абстрактн. і канкрэтн., узнаўляльнае і індывід., абавязковае і факультат.; у сказе выяўляе спкецыфіку фармальны і зместавы бок (у параўн. са словам). Сказ абапір. на зместавы і фармальны патэнцыял слова, але не можа быць тоесным яму. Сказ заўсёды большы за слова, але не матэрыяльна, а функцыянальна. Сказ выкарыст. форму слова, будуецца са словаформаў (сінтаксем), але абавязкова мае інш. паказчыкі: каардынацыя формаў, словаразмяшчэнне, інтанацыя, служб. словы.

Калі разглядаць сказ як цэласную шматаспектную адзінку, то мусім адрозніваць у ім розныя бакі і паказчыкі.

Да зместавага боку сказа адносім: 1. грамат. значэнне (структурны аспект); 2. канкрэтны змест выказвання (семант.); 3. суадносіны кампанентаў “дадзенае” / “новае” (камунікац.); 4. вырашэнне пэўнай форма думкі-суджэння (лагічны).

Фармальны бок складае набор словаформ / сентаксем (структурная мадэль або сфема), паказчыкі грамат. значэнняў, узаемнае размяшч. сінтаксем (членаў ск.), інтанац. структура. Усё гэта хар-зуе сказ як адзінку, якая адначас. належыць мове і маўленню, якая сумяшмае і моўныя і маўленч. уласцівасці. Такі падыход падаецца найбольш рацыянальным, бо улічвае моўную рэчаіснасць: немагчыма аддзяліць форму сказа ад яго лекс. напаўнення (у сінтаксеме прадстаўлены адцыгненае, грамат., канкрэтнае лекс. значэнні). Аднак для граматыкі цікавай з’яўл. найперш фармальн. арганізац. сказа, таму гал. прыкметы, якія хар-ць сказ і проціпаст яго інш. адзінкам мовы лічацца прэдыкатыўнасць і інтанацыя паведамлнення.

Прэдыкатыўнасць – аднесенасць у сказе рэчаіснасці. Яна праяўл. праз катэгорыі сказа: мадальнасць, часавасць, асабовасць. Змест мадальнасці – ацэнка выказвання моўцам з п. гл. рэальнасці, магчымасці, мэтазгоднасці, неабходнасці і.г.д. Значэнне рэальнасці – ацэнка выказвання, як такога, якое адпавядае рэчаіснасці. Яно абапір. на грамат. паказчыкі абв. ладу, і на нулявую звязку (нулявы дзеяслоў). Значэнне ірэальнасці – значэнне выказвання як пажаданага, неабходнага, але якое не адлюстроўвае рэаль. сітуацыю. Паказчыкі: формы заг. і ўм. ладу і часціца бы.

17. Грамат. значэнне і грамат. форма сказа. Паняцце сінтакс. мадэлі сказа. Сінт. мадэль і структ. схема сказа. Сінт. парадыгма (сінт. поле) сказа.

Парадыгма сказа – сукупнасць усіх яго формаў, тоесных па інф-най семантыцы і лекс. складу. √ Вузкі п.гл. на парадыгму сказа. Формы сказа адлюстроўваюць пэўнае грамат. вар’іраванне: часу, ладу, асобы. Сукупнасць формаў часу, ладу і асоды – гэта і ёсць прэдыкат парадыгма сказу. √ Шырокае разуменне парадыгматыкі. Формамі сказа лічаць таксама і мадальныя мадэфікацыі, і фазісныя мадэфікацыі. √ Самы шырокі. У парадыгму сказа уключ. яшчэ сінанім. канструкцыі.

Поиск по сайту: